কাৰ্বন আৰু তাৰ যৌগ (অতিৰিক্ত প্ৰশ্নোত্তৰ)

1. সংপৃক্ত যৌগ আৰু অসংপৃক্ত যৌগ কাক বোলে ?

Answer:  যিবিলাক কাৰ্বন যৌগৰ সকলোবোৰ পৰমাণুৰ যোজ্যতা এক বান্ধনিৰ জৰিয়তে পূৰণ কৰা হয়, এনেধৰণৰ যৌগক সংপৃত্ত যৌগ (saturated compound) বােলে। এই যৌগবোৰ সাধাৰণতে অধিক সক্রিয় নহয়। সংপৃত্ত যৌগৰ উদাহৰণ হল ইথেন।

ইথেন 

 কার্বন পৰমাণুৰ মাজত দ্বিবান্ধনি বা ত্রিবান্ধনি থকা যৌগবোৰক অসংপৃক্ত যৌগ (unsaturated Compound) বোলা হয়। সংপৃক্ত যৌগতকৈ ইহঁত বহুপৰিমাণে সক্রিয়।

            

                                                                ইথিন                                                    ইথাইন

2. এলকেন, এলকিন আৰু এলকাইনৰ সাধাৰণ সংকেত লিখা।

Answer: এলকেনৰ সাধাৰণ সংকেত  হল- C_nH_2n+2 

                এলকিনৰ সাধাৰণ সংকেত  হল- C_nH_2n

                এলকাইনৰ সাধাৰণ সংকেত  হল- C_nH_2n-2

3. কাৰ্যকৰী মূলক কি ? উদাহৰণ দি বুজাই লিখা।

Answer: কার্বন আৰু হাইড্র'জেনৰ যৌগৰ উপৰিও আন মৌল যেনে হেল’জেন, নাইট্র'জেন, ছালফাৰ আদিৰ লগতাে কার্বন বান্ধনিযুক্ত হয়। একেডাল হাইড্র’কার্বন শৃংখলত এক বা ততােধিক হাইড্র'জেন পৰমাণু এইবােৰ মৌলৰদ্বাৰা প্রতিস্থাপিত কৰিব পাৰি। এনে কৰিলেও কার্বন যােজ্যতা চাৰি হৈয়ে থাকে। এইবিলাক যৌগত হাইড্রজেনৰ ঠাইত প্রতিস্থাপিত কৰা মৌলটোক বিষম পৰমাণু (Heteroatom) বুলি গণ্য কৰা হয়। এই বিষয়ে পৰমাণুবােৰ থুপ বা মূলক ৰূপেও (as a group) থাকিব পাৰে।

        এই বিষম পৰমাণুবোৰ অকলশৰীয়াকৈ বা সিহঁতৰ একো একোটা থুপ বা মুলকৰ উপস্থিতিয়ে যৌগবােৰৰ ধর্ম নিৰ্দ্ধাৰণ কৰে।ধর্মবােৰ কার্বন শৃংখলৰ দৈর্ঘ্য বা প্ৰকৃতিৰ ওপৰত বিশেষ নির্ভৰ নকৰে। সেয়েহে এই মূলবােৰক কার্যকৰী মূলক (functional group) বােলে।

        কিছুমান কার্যকৰী মূলক আৰু সিহঁতৰ সংকেতবোৰ তলত দিয়া হ'ল-

1.এলক’হল	-OH
2. এলডিহাইড
3. কিট’ন	-CO         or
4.কাৰ্বক্সিলিক এছিড	-COOH

4. নিৰুদক দ্ৰৱ্য় কি ? এটা উদাহৰণ দিয়া।

Answer: যি দ্ৰৱ্য়ই এটা যৌগৰ পৰা পানী আঁতৰ কৰিব পাৰে তাকে নিৰুদক দ্ৰৱ্য় (dehydrating agent) বোলে। 

            

                উদাহৰণ হিচাপে, 443K উষ্ণতাত অধিক পৰিমাণৰ গাঢ় ছালফিউৰিক এচিডৰ লগত ইথানল উত্তপ্ত কৰিলে ইথানলৰ নিৰুদন (dehydration) ঘটি ইথিন উৎপন্ন হয়।

                    CH3 CH₂OH ^{তপত গাঢ় H}₂^SO4→ CH₂ = CH₂ + H₂O

ইয়াত, গাঢ় ছালফিউৰিক এছিডক নিৰুদক দ্ৰৱ্য (dehydrating agent) হিচাপে গণ্য কৰা হয় যি ইথানলৰ পৰা পানী আঁতৰ কৰে।

5. তলত দিয়া কোনবােৰ একে সমগণীয় শ্রেণীৰ অন্তৰ্গত?                             (HSLC 2017)

            C3H8, C4H8, C4H6, C3H6

Answer: C4H8, আৰু C3H6 একে সমগণীয় শ্রেণীৰ অন্তৰ্গত।

6.  ইথানলৰ লগত ছ'ডিয়াম ধাতু যােগ কৰিলে কি ঘটে? বিক্রিয়াটোৰ প্রয়ােজনীয় ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা।            (HSLC 2017)

Answer:  ইথানলে ছ’ডিয়াম ধাতুৰ লগত বিক্রিয়া কৰি হাইড্রজেন গেছ উৎপন্ন কৰে। ইথানলৰ লগত প্রস্ত ুত কৰা আনটো পদার্থ হ’ল ছ’ডিয়াম ইথ’ক্সাইড।

                    2Na + 2CHCH₂OH → 2CH₃CH₂0^-Na⁺ + H₂

7. হাইড্র’জেনেছন বিক্রিয়া কি? এটা উদাহৰণ দিয়া।             (HSLC 2017)

Answer: পেলাডিয়াম বা নিকেল অনুঘটকৰ উপস্থিতিত অসংপৃক্ত হাইড্ৰকাৰ্বনৰ লগত হাইড্ৰজেন যোগ হৈ সংপৃক্ত হাইড্ৰ'কাৰ্বন উৎপন্ন হয়।এই বিক্ৰিয়াক হাইড্র’জেনেছন বিক্রিয়া বোলে।

 নিকেল অনুঘটকৰ উপস্থিতিত উদ্ভিদৰ তেল হাইড্ৰ'জেন যুক্ত কৰি বনস্পতি ঘি উৎপন্ন কৰিবলৈ হাইড্র’জেনেছন বিক্রিয়া সংঘটিত কৰা হয়। উদ্ভিদজাত তেল দ্বিবান্ধনি থকা বহু দীঘল কার্বন শৃংখলযুক্ত যৌগ আনহাতে জন্তুৰ চৰ্বী সংপৃক্ত দীঘল কাবনশৃংখল যৌগ।

8. বিউটেনৰ (C4H10) বাবে কিমানটা গঠন সমযােগী আঁকিব পাৰিবা ? প্ৰতিটোৰ নাম লিখা। (HSLC 2017)

Answer:  বিউটেনৰ সমযোগীবোৰৰ গঠনসংকেত হ'ল

     

                n- বিউটেন                         আইচ'- বিউটেন     

9. প্ৰতিস্থাপন বিক্ৰিয়া কাক বোলে ? উদাহৰণেৰে সৈতে ব্য়াখ্য়া কৰা।    (HSLC 2020)                                                                            

Answer: ক্ল'ৰিন, ব্ৰ'মিন, হাইড্ৰ'ক্সাইড (OH) আয়ন আদিয়ে সংপৃক্ত হাইড্ৰকাৰ্বনৰ এটা এটাকৈ সকলোবোৰ হাইড্ৰ'জেন পৰমাণু প্ৰতিস্থাপন কৰে। এই বিক্ৰিয়াকে প্ৰতিস্থাপন বিক্ৰিয়া বোলে। যেনে-

                    CH₄ + Cl₂—―——→ CH₃Cl + HCl (সূৰ্যৰ পোহৰত)

                                                                                                            10.  ক্ষাৰকীয় KMnO₄ বা আম্লিক K₂Cr₂0₇ ৰ সৈতে 

                                    ইথানলক উত্তপ্ত কৰিলে কি ঘটে?                                                                                                                                    বিক্রিয়াটোৰ প্ৰয়োজনীয় ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা     

                                                (HSLC 2018)

                

 Answer: (a) ক্ষাৰকীয় পটাছিয়াম পাৰমাংগানেট বা আম্লিক পটাছিয়াম ডাইক্ৰ'মেটে  ইথানলক ইথানয়িক এচিডলৈ ৰূপান্তৰ কৰে। যিহেতু এই বিক্ৰিয়াত ইথানলৰ লগত অক্সিজেন যোগ হয় সেয়ে এইটো এটা জাৰণ বিক্ৰিয়া।

                    

                                               

             CH3-CH2OH ক্ষাৰকীয় KMnO4+ তাপ→ CH3 COOH        

               

11. ভিনেগাৰ কি?  ইয়াৰ ব্য়ৱহাৰ লিখা।

Answer: এচেটিক এছিডৰ 5-8% জলীয় দ্ৰৱণক ভিনেগাৰ বোলে।আচাৰ সংৰক্ষণত ইয়াক ব্য়ৱহাৰ কৰা হয়।